Direct betalen of op rekening kopen? Oftewel: hoe erg is het om schulden te maken?
Pas geleden fietste ik langs de etalage van een beddenzaak. “Direct betalen? Dat doe je toch niet meer??” stond er met grote blije letters in de etalage. Ik viel bijna van mijn fiets. Hoe krijgen ze het voor elkaar, om juist in deze tijd waarin zo ontzettend veel mensen geldproblemen hebben dit soort aanbiedingen te doen? Ik weet ook wel dat het steeds normaler is om schulden te hebben. Hypotheken, restschulden van vorige huizen, autoleningen, credit-card-schulden, vakantieleningen, studieschulden, krediet-op-betaalrekening, nog niet betaalde rekeningen… Eigenlijk heeft iedereen wel een vorm van geldschulden. Is dat nou erg?
Ja, dat is erg
Het is heel erg. Tenminste, als je het mij vraagt. Die advertentie zou naar mijn idee echt verboden moeten worden. Nu moet ik natuurlijk ook niet overdrijven, niet elke vorm van lenen is automatisch problematisch en stressvol. En ik mag hier ook wel bij in de spiegel kijken: ook wij hebben natuurlijk een hypotheek. Maar om nou te zeggen dat het iets is dat je altijd “doet”… Dat lijkt me het andere uiterste! Daarom vandaag deze blog over problematische versus gewone schulden.
Dave Ramsey’s raad
Als je het Dave Ramsey, de Amerikaanse schulden-goeroe, vraagt, zijn alle vormen van schuld slecht. Hij raadt iedereen aan om zo snel mogelijk alle schulden af te lossen. Hier schreef ik al eerder over. Zijn plan is simpel: begin met de kleinste schuld en los stapje voor stapje alles af. Op zich is dit een prima idee, als je allemaal schulden hebt met een vast aflosbedrag.
Het Amerikaanse systeem
In Amerika is dit best realistisch, aangezien de meeste mensen daar (naast hun hypotheek) vooral studieschulden en/of autoleningen hebben, gecombineerd met creditcard-schulden. Doordat zij veel rekeningen met hun creditcard kunnen betalen, loopt vooral die rekening op, maar komen er geen nieuwe schuldeisers bij als ze in de financiële problemen komen. Dat wil zeggen, zolang de betreffende creditcard nog werkt.
Aangezien het redelijk makkelijk is om een nieuwe creditcard te krijgen, hebben ze wel regelmatig meerdere creditcard-schulden bij verschillende maatschappijen. Het voordeel hiervan is (voor zover je van voordelen kan spreken) dat hier eigenlijk automatisch een vorm van een betalingsregeling in zit: ze kunnen meestal op maandbasis afgelost worden en kennen ook altijd automatisch een minimum-betaalbedrag. Het grote nadeel is overigens wel dat dat niet gratis is, er zijn meestal ook torenhoge rentepercentages aan gekoppeld. 12 tot 15% op jaarbasis is geen uitzondering.
De Nederlandse situatie
In Nederland werkt het financiële systeem heel anders. Wij betalen de meeste instanties rechtstreeks via de bank, niet met onze creditcard. Sterker nog, dat kan vaak helemaal niet.* Bijvoorbeeld je energiemaatschappij, de krant, je ziektekostenverzekering, noem het maar op. Die kun je betalen met een acceptgiro of via automatische incasso. Heel veel meer smaken zijn er niet. Als je deze rekeningen te laat betaalt, heb je dus schulden. Elk bedrijf is een aparte schuldeiser, met eigen eisen, betaalvoorwaarden en aflostermijnen.
Natuurlijk kun je ook in Nederland leningen afsluiten, voor je auto, je vakantie, je verbouwing en last but not least, je huis. Dit zijn ook schulden die je terug moet betalen, maar dat is vaak toch net iets relaxter.
Problematische versus gewone schulden
Het eerste type schuld, dat ontstaat als je een rekening te laat betaalt, zie ik als een problematische schuld. Dit type schuld ontstaat als er iets anders mis is gegaan. Dat kan klein zijn: je bent vergeten te betalen, maar ook veel groter, je bent je baan kwijt of je hebt andere onverwachte hoge kosten, waardoor je niet langer bepaalde rekeningen kunt betalen. Voor dit type schulden, heb je in eerste instantie geen mooie afbetalingsregeling. En ook geen vast aflosbedrag. Je moet gewoon het hele bedrag alsnog in eens betalen. Zo niet, dan moet je een boete betalen. Die kan snel oplopen. En hoe meer van dit soort achterstanden je hebt, hoe lastiger het wordt.
Gewone schulden zijn alle schulden (en leningen) die je bewust bent aangegaan. Daarbij heb je eerst afspraken gemaakt hoeveel je leent, hoeveel rente je erover betaalt, en hoelang je er over mag doen om terug te betalen. Als je hierbij een achterstand oploopt, verandert zo’n schuld natuurlijk ook in een problematische schuld.
Welke schulden hebben altijd voorrang?
Het onderscheid tussen problematische en gewone schulden vind ik heel belangrijk. Het geeft in ieder geval duidelijk weer dat het in ieder geval in Nederland niet handig is om met de kleinste schuld te beginnen, als je je schulden af wil gaan lossen. Je moet schulden altijd indelen op basis van voorrang.
Voorrang
Schulden die te maken hebben met het hebben van een dak boven je hoofd hebben altijd de allerhoogste prioriteit. Bijvoorbeeld je huur of hypotheek moet je eigenlijk altijd zo snel mogelijk betalen. Die gaan altijd voor. Het risico lopen om op straat te komen te staan is echt vreselijk. Kijk één aflevering van “Een dubbeltje op zijn kant” of “Uitstel van Executie” en je snapt het probleem…
Andere schuldeisers die je voorrang zou moeten geven zijn het energiebedrijf (afgesloten worden is al vervelend, maar weer aangesloten worden kost vaak veel extra geld) en je verzekeringen. Niet-verzekerd rondlopen is niet alleen stressvol, maar het kost je ook gewoonweg veel te veel geld als er eens wat mocht gebeuren (zeker als het om je ziektekostenverzekering gaat). En, als je door wanbetalen bijvoorbeeld uit je inboedelverzekering gegooid wordt, kost het je vervolgens drie jaar lang letterlijk tien keer zoveel om weer opnieuw verzekerd te zijn. Dit ken ik helaas uit de praktijk van mijn vrijwilligerswerk. Dat is echt heel erg naar.
Geen voorrang
In tegenstelling tot wat veel van mijn cliënten verwachten, geef ik een telefoonrekening geen voorrang. Een afgesloten telefoon is ook lastig natuurlijk, en je komt door het niet betalen van je telefoonrekening ook op de zwarte lijst van telefoonaanbieders. Toch is dat minder erg dan een niet-betaalde hypotheek of verzekering. Je kunt namelijk altijd nog een prepaidkaart kopen, als je geen abonnement meer kunt krijgen. Dat lukt je bij je verzekering en hypotheek echt niet. Ook hierbij geldt dat het beter is om wel te betalen natuurlijk, zelfs met vertraging.
Wel altijd betalen
Om mogelijke misverstanden te voorkomen: hoeveel of hoe weinig prioriteit een schuld ook heeft, uiteindelijk moet je altijd betalen. Zelfs een aflossingsvrije hypotheek moet op een dag terugbetaald worden. En ook die zo voordelige studieschuld is niet zomaar kwijtgescholden.
Zijn er goede en slechte schulden?
Nu de definities duidelijk zijn, kunnen we verder met de vraag: zijn er goede en slechte schulden? Volgens Dave Ramsey niet: alle schulden zijn slecht. Zelfs schulden die je aangaat om je leven (ook op financieel gebied) later te verbeteren. Dat ben ik niet helemaal met hem eens. Ik denk dat studieschulden en hypotheken niet per se slecht zijn, zeker niet als je deze heel bewust afsluit, en je ook goede afspraken (in ieder geval met jezelf) maakt over wanneer en hoe je ze af gaat betalen.
Nooit vrij
Dave heeft echter wel een heel belangrijk en goed punt: zolang je schulden hebt, ben je nooit echt vrij. Of het nu grote en problematische schulden zijn of gewoon een hypotheek: zolang je iemand geld schuldig bent, zul je altijd je best moeten doen om dit terug te betalen, en zul je nooit volledig zelf mogen bepalen wat je met je geld doet. Daar ben ik het wel helemaal mee eens.
En dat is precies de reden waarom ik hier vandaag over schrijf en waarom mijn antwoord op de vraag in mijn inleiding zo hartgrondig JA is. Ondanks de financiële crisis van een paar jaar geleden, en de vaste waarschuwing “geld lenen kost geld” waar je tegenwoordig mee om je oren wordt geslagen, blijven ze maar komen, die geldverstrekkers. Het wordt alleen nog maar erger. Volgens cijfers van het Ministerie van Sociale Zaken (november 2015) heeft één op de vijf Nederlanders tegenwoordig problematische schulden. Dat zijn de ouders van gemiddeld 6 kinderen uit de klas van mijn kinderen. En op een afdeling van 10 mensen zijn er dus 2 collega’s die moeite hebben om hun rekeningen te betalen. Oftewel: dat kan iedereen die je kent zijn. Of je bent het zelf. In dat geval: veel sterkte.
Volgende week ga ik verder in op de volgorde van afbetalen. Ondertussen ben ik heel benieuwd naar jullie ideeën over lenen en ervaringen met schulden. Vind jij het kunnen, zo’n advertentie? Zijn er slechte schulden en goede schulden? Of alleen slechte schulden met verschillende prioriteiten?
